Próchnica zębów jest wg definicji przyjętej przez Światową̨ Organizację Zdrowia procesem patologicznym o miejscowym charakterze, prowadzącym do odwapnienia szkliwa i zębiny, rozpadu twardych tkanek zęba i w konsekwencji, tworzenia ubytku.
Jednym z bardziej istotnych zagrożeń dla zdrowia jamy ustnej całej populacji jest wysoka intensywność próchnicy wczesnej, caries praecox, występującej w zębach mlecznych u dzieci do 3. roku życia. W Polsce zjawisko to dotyczy ponad 50% dzieci. Wyniki badań epidemiologicznych pokazują̨, że dziecko 3. letnie ma średnio 3 zęby objęte procesem próchnicowym. Sytuacja w grupie dzieci 6-letnich jest równie niepokojąca. Szacuje się, że jedynie ok. 14% 6. latków jest wolnych od próchnicy.
Intensywność próchnicy zębów jako choroby cywilizacyjnej zależy w dużej mierze od stylu życia i zachowań prozdrowotnych. Konieczne jest zatem wdrożenie i intensyfikacja już istniejących programów profilaktycznych i edukacyjnych skierowanych do najmłodszych grup wiekowych, co w perspektywie kolejnych lat będzie skutkowało poprawą stanu zdrowia jamy ustnej w populacji polskiej. Program Polski Uśmiech wychodzi temu naprzeciw jako uzupełnienie prowadzonych w Polsce działań zapobiegających przyczynom złego stanu zdrowia jamy ustnej u dzieci.
W raporcie Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, Wydział Oceny Technologii Medycznych (Raport nr: OT.423.8.2019 „Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci i młodzieży”, Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów (art. 48aa ust. 1 Ustawy)” czytamy m.in., że:
https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/ppz/2020/REK/REK_AOTMiT_1_2020_art%2048aa_profilaktyka_prochnicy.pdf
• dostępne dane epidemiologiczne wskazują, że próchnica w populacji dzieci i młodzieży stanowi istotny problem zdrowotny. Dane epidemiologiczne odnoszą się do wszystkich chorób jamy ustnej i ukazują rozmiar problemu pod względem obciążenia dla systemu opieki zdrowotnej. W roku 2018 określono liczbę dzieci, które były hospitalizowane z powodu schorzeń jamy ustnej. Najwyższy wskaźnik odnotowano w województwach warmińsko-mazurskim (ok.160/100 tys.), a najniższy w województwie śląskim (ok. 50/100 tys.) (MPZ 2018),
• opublikowane przez Ministerstwo Zdrowia dane, pozyskane w ramach programu „Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej”, ukazują problem próchnicy w populacji dzieci i młodzieży z uwzględnieniem płci, wieku i miejsca zamieszkania. Autorzy badań dochodzą do wniosku, że próchnica stanowi istotny problem w polskiej populacji i wraz z wiekiem dochodzi do jej spotęgowania. W roku 2015 próchnica była obecna u ponad 53% dzieci w wieku 3 lat, ok. 76% dzieci w wieku 12 lat oraz u ponad 94% młodzieży w wieku 15 lat. Dodatkowo wartości wskaźnika DMFT w ww. grupach wiekowych wahają się między 2,4 a 5,87 (MZ 2016),
• odnaleziono dane dotyczące występowania próchnicy u młodzieży w wieku 15 i 18 lat. U ponad 94% osób w wieku 15 lat stwierdzono obecność próchnicy, podobnie wyglądało to u osób w wieku 18 lat (93%). Natomiast wskaźnik intensywności próchnicy w powyższych grupach wiekowych oscylował pomiędzy 5,77, a 7,00 (MZ 2016).
Próchnica zębów
Próchnica zębów jest chorobą infekcyjną, wywołaną przez bakterie kolonizujące ich powierzchnie. W odróżnieniu od większości chorób zakaźnych występujących u ludzi, próchnica jest wynikiem zaburzenia lokalnej równowagi mikroflory endogennej jamy ustnej niż działania patogenu egzogennego.
Na podstawie wielokierunkowych badań, obecnie stwierdza się, że choroba próchnicowa zębów jest wynikiem oddziaływania wielu powiązanych ze sobą czynników. Należą do nich:
• bakterie próchnicotwórcze,
• węglowodany oraz
• podatne na próchnicę twarde tkanki zęba.
Istotną rolę odgrywa zależność między czasem oddziaływania tych czynników, a śliną. W szczególności dotyczy to jej zdolności buforujących i przeciwbakteryjnych. W efekcie dochodzi do wytworzenia specyficznego środowiska jamy ustnej. Jest to istotny element w procesie rozpatrywania ryzyka wystąpienia próchnicy. Podatność powierzchni zgryzowej zębów na próchnicę jest częściowo uwarunkowana ich budową anatomiczną. Specyficzny proces tworzenia szkliwa związany z czynnością ameloblastów na przeciwległych stronach bruzd sprawia, iż grubość szkliwa zmniejsza się od powierzchni zgryzowej w kierunku podstawy bruzdy. W efekcie jej głębokość może wynosić zaledwie 1 mm.
Skuteczność zapobiegania próchnicy zależy m.in. od ukierunkowania działań profilaktycznych na ograniczenie czynników ryzyka choroby. Dlatego stale podejmowane są próby wyodrębnienia czynników predysponujących do rozwoju próchnicy we wczesnym dzieciństwie oraz prowadzone są badania oceniające ich znaczenie w rozwoju procesu próchnicowego.
Podstawową zasadą zapobiegania chorobie próchnicowej są następujące aspekty:
• prawidłowe odżywianie,
• dbałość o higienę jamy ustnej
• oraz stosowanie środków profilaktycznych zawierających fluor.
Interwencje w zakresie profilaktyki próchnicy różnicuje się na:
• profilaktykę zbiorową,
• profilaktykę grupową,
• profilaktykę indywidualną.
Ta ostatnia dzieli się natomiast na:
• profilaktykę domową oraz
• profilaktykę profesjonalną.
Do określania rozpowszechnienia i nasilenia próchnicy zębów stosowany jest wskaźnik próchnicy PUWz. W odniesieniu do zębów mlecznych, PUWz oznacza sumę liczby zębów z próchnicą (P), zębów usuniętych z powodu próchnicy (U) i zębów wypełnionych (W). W użyciu jest też wskaźnik PUWP, odnoszący się do powierzchni zębowych, a nie do całych zębów.
Badania określające wskaźnik próchnicy PUWz prowadzone są w różnych regionach Polski. Jedno z nich, którego celem była ocena stanu uzębienia oraz określenie potrzeb leczniczych młodzieży 18. letniej w środowisku małego miasta i wsi na Podkarpaciu wskazało, że najwyższy odsetek zębów objętych czynną próchnicą występuje w grupie drugich trzonowców zarówno górnych jak i dolnych (ponad 20%), najwięcej wypełnień jest w pierwszych zębach trzonowych szczęki i żuchwy (ponad 50%) oraz w drugich zębach trzonowych szczęki i żuchwy – ponad 40%, najczęściej usuwanymi zębami z powodu próchnicy były pierwsze zęby trzonowe zarówno w szczęce jak i w żuchwie. Średnia liczba PUWZ osiągnęła wartość 7,13. Wyniki tego badania oddają jednak trendy w stanie uzębienia jamy ustnej u dzieci w Polsce. A pamiętajmy, że stan uzębienia 18. latków, czyli młodych ludzi wchodzących w dorosłość wynika z zaniedbań w higienie jamy ustnej w dzieciństwie.
Dlatego tak ważna jest troska – zarówno systemowa, jak i w domu – o stan uzębienia już we wczesnym dzieciństwie. Skuteczność zapobiegania próchnicy zależy m.in. od ukierunkowania działań profilaktycznych na ograniczenie czynników ryzyka choroby. Dlatego stale podejmowane są próby wyodrębnienia czynników predysponujących do rozwoju próchnicy we wczesnym dzieciństwie oraz prowadzone są badania oceniające ich znaczenie w rozwoju procesu próchnicowego jak i działania profilaktyczne i lecznicze, które hamują rozwój próchnicy już we wczesnym wieku.
