Edukację prozdrowotną i profilaktykę próchnicy zębów należy rozpoczynać już w okresie ciąży. Należy wykorzystać fakt, że kobiety w ciąży bardziej zwracają uwagę na swój stan zdrowia, chętnie słuchają wskazówek dotyczących zdrowia, szczególnie tych, które mają związek z prawidłowym rozwojem ich dziecka, stąd być może potrzebna jest obecność stomatologa w szkołach rodzenia celem edukacji. Prawidłowo zaplanowany program profilaktyki próchnicy zębów u dzieci powinien rozpoczynać się już w 4 miesiącu ciąży, czego dowodzą wyniki badań autorów z wielu krajów.
Podkreślić należy, iż leczenie pacjenta z problemami w jamie ustnej wtórnymi do choroby refluksowej powinno zaczynać się kompleksową oceną stanu jamy ustnej. Dieta, czynniki środowiskowe, zachowania zdrowotne i parametry śliny (stymulowany i niestymulowany przepływ, pH, pojemność buforowa) powinny być oceniane łącznie szczególnie u małych dzieci.
W momencie podjęcia środków zapobiegawczych oraz leczenia i kontrolowania chorób odbudowa uzębienia może przebiegać prawidłowo. Wskazania do wypełnień mogą obejmować ochronę pozostałych struktur zęba, poprawić względy estetyczne, zapobiegać wrażliwości oraz ułatwiać pobieranie pokarmu. Bez względu na modalność terapii pacjentów z chorobą refluksową wymaga ona dużych nakładów finansowych i przez całe życie leczenie winno być stosowane w celu przywrócenia i utrzymania właściwego uzębienia.
Ważnym elementem profilaktyki jest modyfikacja nawyków żywieniowych. Jedzenie powinno się zaczynać od produktów kariogennych, a kończyć na produktach kariostatycznych. Produkty spożywcze o działaniu kariogennym, czyli próchnicotwórczym to przede wszystkim rodzynki i inne owoce suszone, ciasto, słodycze, dżem, zaś produkty o działaniu kariostatycznym, czyli zapobiegające powstawaniu próchnicy to głównie mleko, mięso, ryby, jaja, masło.
Podobnie jest z konsystencją produktów. Produkty w formie stałej dłużej przebywają w jamie ustnej i mogą przylegać do powierzchni zębów, co zwiększa ich ekspozycję na kwasy. Również pokarmy papkowate oblepiają zęby, są trudne do usunięcia z jamy ustnej przez naturalne sposoby samooczyszczania, takie jak ślina czy ruchy języka.
Należy również zmniejszać częstość i ilość produktów zawierających cukier lub ograniczać ich spożycie tylko do posiłków głównych. Można szczególnie u dzieci wprowadzać jeden ,,słodki” dzień w tygodniu lub jedną “słodką” godzinę dziennie. Unikać pokarmów i napojów zawierających cukier, co najmniej na godzinę przed snem.
Zagrożeniem dla zdrowia jamy ustnej jest spożywanie żywności typu „fast food” oraz picie słodzonych napojów orzeźwiających, co zmniejsza również pośrednio konsumpcję „prozdrowotnych” produktów, czyli mleka i produktów zbożowych. Napoje orzeźwiające należą do produktów o bardzo niskim pH, co także sprzyja rozwojowi próchnicy. Szkodliwe działanie mogą również wywierać kwaśne soki owocowe oraz słodzone napoje gazowane obfitujące w cukier i kwasy. Stosowanie gumy do żucia zawierającej kariostatyczne substytuty cukru, czyli ksylitol, sorbitol, może być uzupełnieniem higieny jamy ustnej. Jednak żucie gumy bez cukru powinno trwać nie dłużej niż 10 minut, ze względu na ryzyko wytworzenia nawyku i możliwość uszkodzenia stawu skroniowo-żuchwowego oraz przerost i bolesność mięśni żwaczy.
Do składników diety, które mogą odgrywać rolę w zapobieganiu chorobie próchnicowej chroniąc płytkę nazębną od fermentujących cukrów należą białka i tłuszcze. Substancje białkowe są czynnikami budulcowymi zębiny, cementu, kości szczęk, twarzy oraz kolagenu przyzębia, a dieta uboga w białko może być przyczyną zmiany morfologii zębów (w czasie rozwoju) czy wzorca wyrzynania. Obecność białek w pokarmie, bogatych w argininę lub prolinę, na drodze zmiany metabolizmu komórek bakteryjnych podwyższa pH płytki nazębnej. Obecność tłuszczów przyspiesza oczyszczanie jamy ustnej z cukrów i izoluje płytkę nazębną od węglowodanów, a niektóre kwasy wykazują działanie przeciwbakteryjne.
Również wapń, fosfor, fluor są strukturalnymi składnikami kości zębów. W okresie ciąży i laktacji trzeba uwzględnić zwiększone zapotrzebowanie nie tylko na białka, ale także składniki mineralne i witaminy A, C oraz D.
Dzieci powyżej 6 miesiąca życia powinny otrzymywać pokarm przy użyciu kubka i łyżeczki. Dziecko powinno uczyć się jedzenia twardych pokarmów, gdyż gryzienie powoduje wzrost wydzielania śliny oraz przyczynia się do prawidłowego rozwoju kości i mięśni twarzy. Należy zachęcać dzieci do częstszego spożywania produktów, które nie mają ewidentnych właściwości próchnicotwórczych, do których należą ciemne pieczywo, sery, ryż, makaron, mleko, herbata, świeże warzywa.
Jak dowodzą liczne badania, dzięki właściwym zachowaniom higienicznym jamy ustnej można w istotny sposób (nawet w około 50%) zahamować wzrost częstości występowania próchnicy oraz poprawić stan zdrowotny dziąseł.
W pielęgnacji jamy ustnej powinno stosować się metody mechaniczne, takie jak oczyszczanie polegające początkowo na przemywaniu jałową gazą nawilżoną wodą lub naparem rumianku (to u niemowląt i małych dzieci), czy też szczotkowaniu pod nadzorem dorosłych, minimum 2 razy dziennie, przez minimum 2 minuty z użyciem past zawierających związki fluoru. IZaleca się też inne metody oczyszczania, jak nitkowanie zębów, stosowanie wykałaczek, płukanie jamy ustnej oraz stosowanie metod chemicznych z użyciem środków przeciwbakteryjnych, preparatów wpływających na zmniejszenie zdolności przywierania bakterii do powierzchni zęba, zapobiegające tworzeniu płytki nazębnej (fluoroaminy, chlorheksydyna).
Oczyszczanie jamy ustnej należy rozpoczynać już u najmłodszych dzieci, zaraz po wyrznięciu się pierwszego zęba mlecznego. Już od pojawienia się pierwszego zęba należy używać miękkiej szczoteczki (wymiana szczoteczki co 3 miesiące) z małą główką dostosowaną do małej jamy ustnej dziecka. Taki zabieg pozwala usunąć płytkę bakteryjną, która gromadzi się nie tylko na zębach, ale też na dziąsłach i języku. Czyszczenie zębów zapobiega także osiadaniu resztek jedzenia i tworzeniu się pleśniawek oraz utrudnia kolonizację bakterii próchnicotwórczych. Poprzez codzienne, rozpoczęte jak najwcześniej mycie zębów, rodzice przyzwyczajają również dziecko do właściwych nawyków higienicznych.
Ważne jest również systematyczne kontrolowanie stanu uzębienia przez lekarza dentystę i stosowanie profesjonalnych metod profilaktyki próchnicy takich jak lakowanie czy uszczelnianie bruzd.
Jeżeli chodzi o fluor, głównym jego źródłem w profilaktyce próchnicy jest woda pitna, która powinna pokrywać 2/3 dobowego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Dzienne zapotrzebowanie na fluor wynosi 0,5-1 mg. Zwiększa on mineralizację szkliwa, zmniejsza działanie bakterii i zwiększa odporność szkliwa. Fluor w optymalnej ilości w wodzie chroni uzębienie przed próchnicą nawet w około 60%. Pewien kariostatyczny wpływ mogą mieć też innye pierwiastki śladowe, takie jak molibden, beryl, selen czy bor. Stąd tak duże znaczenie diety, właściwie dobranej jakościowo i ilościowo do zapotrzebowania dziecka w danym momencie rozwoju.
